Частка I
Жыцьцё
Жыцьцё
Сучаснае прамысловае грамадства гэта фанатычная рэлігія. Нішчым і атручваем усе экасістэмы нашай планеты. Падпісваем векселі, якія нашыя дзеці ня будуць у стане сплаціць (…) Захоўваемся так, нібы зьяўляемся апошнім пакаленьнем на гэтай планеце. Калі не адбудуцца радыкальныя зьмены ў нашых сэрцах і розумах, калі нашыя погляды грунтоўна ня зьменяцца, то Зямля скончыць як Венера: выпаленая і мёртвая. (18 старонка польскага перакладу)
Наша існаваньне ёсьць пралётнае нібы асеньнія хмары,
Народзіны і сьмерць ёсьць як рухі танцора.
Жыцьцё прыпамінае бляск маланкі на небе,
Імчыць нібы струмень па абрывістым збочы.
(33 старонка п.п.)
Пераклад на падставе іншай крыніцы:
Наша жыцьцё мінае як асеньнія хмары,
Жыцьцё і сьмерць істотаў прыпамінаюць прадстаўленьне.
Жыцьцё як маланка на небе:
Плыве шыбка, як горны струмень.
(Словы Буды з Сутры Вялікай Забавы)
З усіх сьлядоў
Найбольшыя сьляды слана.
З усіх медытацыяў уважнасьці
Найбольшая датычыць сьмерці.
(34 старонка п.п.; з Сутры Махапарынірваны)
1. Іду па вуліцы.
У ходніку глыбокая дзірка.
Падаю.
Пачуваюся загубленай... у роспачы.
Гэта не мая віна.
Выграбаюся цэлую вечнасьць.
2. Іду той самай вуліцай.
У ходніку глыбокая дзірка.
Раблю выгляд, што яе ня бачу.
Зноўку ўпадаю.
Не магу паверыць, што зноўку тут.
Але гэта не мая віна.
І зноўку выграбаюся без канца.
3. Іду па той самай вуліцы.
У тратуары глыбокая дзірка.
Бачу яе. І зноўку ў яе падаю... Гэта ўжо звычка.
Маю шырока расплюшчаныя вочы,
Ведаю, дзе знаходжуся.
Гэта мая віна.
Выходжу адразу ж.
4. Іду той самай вуліцай.
У ходніку глыбокая дзірка.
Мінаю яе.
5. Іду іншай вуліцай.
(39 старонка п.п.)
Ведайце, што ўсе рэчы ёсьць як
Міраж, замак з хмараў,
Сон, мроя,
Бяз сутнасьці, але з бачнымі прыкметамі.
Ведайце, што ўсе рэчы ёсьць як
Месяц на ясным небе,
Што адбіваецца ў гладкай плітцы возера,
Хаця для возера месяц ніколі ня рухаўся.
Ведайце, што ўсе рэчы ёсьць як
Рэха паходзячае
З музыкі, голасу і плачу,
Аднак у гэтым рэху няма мелодыі.
Ведайце, што ўсе рэчы ёсьць як
Магік вычароўваючы
Коні, валы, возы і іншыя прадметы,
Нічога ня ёсьць тым, чым падаецца.
(44-45 старонкі п.п.; з Самадхіраясутры)
Пераклад на падставе іншай крыніцы:
Месяц сьвеціць на бязхмарным небе,
А на празрыстым, спакойным возеры
Зьяўляецца яго адлюстраваньне,
Ня гледзячы на тое месяц не перанёсься зь неба да вады:
Ведай, што ўсе зьявы менавіта такія.
Пры скалістай гары
Людзі сьпяваюць, размаўляюць, плачуць і сьмяюцца.
Іх галасы могуць адбіцца рэхам,
Але гук ніколі не выходзіць паза тое:
Ведай, што ўсе зьявы ёсьць менавіта такія.
(Словы Буды з Сутры Караля Медытацыйнага Паглынаньня)
Жыцьцё і сьмерць ёсьць толькі ў розуме, болей нідзе. (51 старонка п.п.)
Седзячы нерухома ў маўчаньні, са спакойным розумам, дазволь думкам і эмоцыям, усяму, што зьяўляецца, прыходзіць і адыходзіць, без хапаньня, без чапляньня. (66 старонка п.п.)
Калі твой розум можа сам супакоіцца, калі можаш проста спачываць у яго чыстай сьвядомасьці, не патрэбны табе ніводны адмысловы спосаб медытаваньня. (67 старонка п.п.)
6. Разьвіцьцё, карма і адраджэньне
Сказана, што той начы, калі Буда дасягнуў асьвятленьня, праходзіў праз розныя ўзроўні абуджэньня. На першым, з розумам "спакойным, ачышчаным, вольным ад усялякіх спляменьняў і сказаў, суцішаным, засяроджаным і непахісным", скіраваў сваю ўвагу на ўзгаданьне мінулых жывотаў. Вось, што гаворыць нам аб тым досьведзе:
Памятаю мноства, мноства мінулых існаваньняў, якія некалі перажыў: адно, два, тры, чатыры, пяць... пяцьдзесят, сто... сто тысячаў, у розных перыядах гісторыі сьвету. Ведаў аб іх усё: калі і дзе нарадзіўся, у якой сям'і, як называўся і што зрабіў. Перажыў нанова ўсе добрыя і злыя хвілі кожнага жывота і кожную сьмерць, і кожнае адраджэньне. Вярнуліся да мяне нязьлічаныя папярэднія існаваньні з усіма іх падрабязнасьцямі. Гэтыя веды здабыў падчас першай часткі ночы. (83 старонка п.п.)
Карма
У другой частцы ночы асьвятленьня Буда здабыў іншыя веды, якія дапаўняюць навукі на тэму адраджэньня: веды аб карме, натуральным законе прычыны і наступства.
"Нябесным вокам убачыў тое, чаго ня бачыла ніводнае людское вока, убачыў, як істоты зьнікаюць і вяртаюцца. Бачыў вялікіх і малых, моцных і нічога ня значных, бачыў, як кожны, згодна са сваёй кармай, атрымлівае пасьпяховае альбо балючае адраджэньне." (91 старонка п.п.)
Ёсьць многа відаў кармы: карма міжнародная, карма народная, карма места, індывідуальная карма. Усе яны павязаныя складаным вузлом узаемных залежнасьцяў і цалкам іх разумее толькі асьветлены.
Паспрабуем высьветліць найпрасьцей значэньне кармы. Карма азначае, што ўсё, што робім целам, мовай і розумам, прынясе адпаведныя вынікі. Кожны чын, нават найдрабнейшы, мае наступствы. Майстры гавораць, што нават кропля атруты можа выклікаць сьмерць, а маленькае насеньне стаць вялікім дрэвам. Буда сказаў: "Не глядзіце праз пальцы на негатыўныя чыны толькі таму, што зьяўляюцца дробнымі. Нават найменьшая іскра можа спаліць стог вялікі як гара." Сказаў таксама: "Не глядзіце праз пальцы на дробныя пазітыўныя дзеяньні, думаючы, што няма зь іх ніякай карысьці. Нават найменьшыя кроплі напоўняць урэшце да краёў вялікі посуд."
Буда сказаў: "Зьяўляесься тым, чым быў, будзеш тым, чым зьяўляесься." (92 старонка п.п.)
Любая радасьць на гэтым сьвеце
Паходзіць з зычэньня шчасьця іншым.
Любое цярпеньне гэтага сьвету
Паходзіць з зычэньня шчасьця для сябе. (93 старонка п.п.)
Карма стварае ўсё як артыста,
Карма кампануе як танцор. (94 старонка п.п.; з Саддхармапундарыка Сутры)
Усе негатыўныя дзеяньні прыносяць цярпеньне і боль, а ўсе дзеяньні пазітыўныя - шчасьце. (95 старонка п.п.)
Адказнасьць
Зьяўляюся глыбока ўзрушаны фактам, што апісаньні зьвязаныя з дасьведчаньнем клінічнай сьмерці ўдарна пацьвярджаюць праўду кармы. Адным з супольных, будзячых шырокую зацікаўленасьць элементаў такіх дасьведчаньняў ёсьць "прагляд" альбо "панарама" цэлага жыцьця. Здаецца, што людзі, якія перажылі падобныя дасьведчаньні, бачылі ня толькі падзеі свайго жыцьця з усіма падрабязнасьцямі, але таксама і ўсе магчымыя наступствы таго, што зрабілі.
Дазнавалі ўсіх наступстваў, якія іх учынкі мелі для іншых, і найбольш нават устрасаючых і шакуючых пачуцьцяў, што ў іх абудзілі.
"Бачыў усё, што адбылося ў маім жыцьці - многіх рэчаў засаромеўся, паколькі быў адораны новымі ведамі (...) Ня толькі аб тым, што зрабіў, але і аб тым, які гэта мела ўплыў на іншых людзей (...) Пераканаўся, што не зьнікаюць нават нашыя думкі."
"Перада мной было ўсё маё жыцьцё (...) здавалася мне, што не забракла ў тым ніводнай эмоцыі, ніводнага пачуцьця, якога некалі зазнаў. Бачыў таксама ўплыў, які гэтыя эмоцыі мелі на маё жыцьцё. І як я ўплываў на жыцьцё іншых."
"Быў людзьмі, якіх пакрыўдзіў. Быў людзьмі, якім дапамог."
"Перажываў нанова кожную думку, якая некалі прыйшла мне ў галаву, кожнае слова, якое некалі вымавіў, кожны ўчынак, які некалі зьдзейсьніў. І наступствы, якія мае думкі, словы і чыны выклікалі на ўсіх людзях, якіх некалі спаткаў і на жыцьцё якіх меў якікольвек уплыў, незалежна ад таго, знаў іх ці не. І наступствы, якія мае думкі, словы і чыны выклікалі на надвор'і, расьлінах, жывёлах, зямлі, дрэвах, вадзе і паветры." (95-96 старонкі п.п.)
Альберт Эйнштэйн сказаў:
"Людская істота ёсьць часткай цэласнасьці, якую называем "сусьветам", часткай абмежаванай у часе і прасторы. Дасьвядчае яна сябе, сваіх думак і пачуцьцяў як нечага аддзеленага ад рэшты - нібы аптычнае скажэньне ейнай сьвядомасьці. Скажэньне гэта ёсьць для нас нечым накшталт турмы, якая абмяжоўвае нас да ўласных прагненьняў і пачуцьцяў, што жывім да некалькіх найбліжэйшых асобаў. Нашым заданьнем ёсьць вызваленьне з гэтай вязьніцы праз пашырэньне колаў спачуваньня, так каб абнялі яны ўсіх жывых стварэньняў і ўсю прыроду ў ейным цудоўным харастве."
Перанараджэньне ў Тыбеце
Тыя, што пануюць над законам кармы і дасягнулі рэалізацыі, могуць выбраць пастаяннае вяртаньне да жыцьця, каб дапамагаць іншым. У XIII стагодзьдзі нарадзілася ў Тыбеце традыцыя распазнаваньня такіх інкарнацыяў, называных тульку, і трывае да сёньня. Калі памірае ўрэчаісьнены майстар, ён альбо яна, можа пакінуць выразныя ўказаньні адносна месца, у якім адродзіцца. Адзін з найбліжэйшых вучняў альбо духоўных прыяцеляў можа мець візію альбо сон, зьвястуючы надыходзячае адраджэньне. Вучні могуць зьвярнуцца да майстра, які слыне са здольнасьці распазнаваньня тульку, а ён - на падставе візіі альбо сну - можа пакіраваць пошукамі інкарнацыі. Калі дзіцёнак будзе знойдзены, гэты майстар пацьвярджае яго асобу.
Якая мэта прысьвечана гэтай традыцыі? Вядзецца аб тым, каб ня страчваць памяці мудрасьці ўрэчаісьненага майстра. Найважнейшым асьпектам жыцьця інкарнацыі ёсьць абуджэньне, праз трэнінг, яе першаснай прыроды, успадкаванай ёй памяці мудрасьці - сапраўдны знак яе аўтэнтычнасьці. Напрыклад яго Сьвятасьць Далайлама прызнае, што ўжо ў вельмі маладым узросьце зразуменьне найцяжэйшых асьпектаў будыйскай філасофіі, для апанаваньня якіх звычайна патрэбна гадоў навучаньня, не ўяўляла для яго асаблівых цяжкасьцяў.
Тульку атрымліваюць вельмі стараннае выхаваньне. Перад пачаткам трэнінгу, просіцца бацькоў аб удзяленьні ім асаблівай увагі і дбаньні. Іх трэнінг больш суровы за трэнінг звычайных мніхаў, паколькі значна больш ад іх вымагаецца.
Часамі памятаюць свае папярэднія жывоты і аказваюць незвычайныя здольнасьці. Далайлама гаворыць: "Вельмі часта малыя дзеці, будучы інкарнацыямі, памятаюць прадметы і людзей, зь якімі сутыкаліся ў папярэдніх жывотах. Некаторыя ведаюць на памяць тэксты, якім іх яшчэ ніхто не вучыў." Пэўныя інкарнацыі патрабуюць меней практыкі і навучаньня за іншых. Так было ў выпадку майго майстра Дзям'янга Кх'ентсэ.
Калі быў яшчэ малым хлопцам, меў вельмі патрабавальнага настаўніка. Мусіў жыць зь ім у яго пустэльні ў гарах. Пэўнага ранка настаўнік пайшоў да пабліскай вёскі адправіць рытуал у інтэнцыі памерлага. Перад выйсьцем уручыў майму майстру кнігу пад назвай Рэцытацыя імёнаў Маньдзюсьрэга, надзвычай цяжкі, можа пяцідзесяцістаронкавы тэкст, якога вывучэньне на памяць патрабуе звычайна некалькі месяцаў. У якасьці разьвітаньня кінуў:
- Навучыся гэтаму да вечара.
Малады Кх'ентсэ быў такі, як усе дзеці - калі толькі зьнікнуў настаўнік, пачаў бавіцца. Бавіўся так і бавіўся, аж занепакоіла то ўрэшце калегаў.
- Лепей вазьміся за навуку - прасілі - бо атрымаеш у скуру.
Аж задобра ведалі, як строгі і скоры да гневу можа быць іх настаўнік. Але Кх'ентсэ не зьвяртаў на іх увагі і бавіўся далей. Урэшце, калі пачало цямнець і адчуў, што за хвілю вернецца настаўнік, перачытаў раз увесь тэкст. Калі настаўнік запытаў яго па вяртаньні, паўтарыў усё з памяці. Без заіканьня.
У нармальных акалічнасьцях ніводны настаўнік пры здаровым глузьдзе не паставіць перад дзіцём такога заданьня. Але гэты ведаў, што Кх'ентсэ ёсьць інкарнацыяй Маньдзюсьрэга, Буды Мудрасьці, і хутчэй стараўся яго справакаваць, каб тое "давёў". Сам дзіцёнак, прымаючы такое заданьне бяз слова пратэсту, маўкліва пацьвярджаў, кім ёсьць. Пазьней Кх'ентсэ напісаў у сваёй аўтабіяграфіі, што зрабіла тое ўражаньне нават на настаўніку, хаця вядома не сказаў на гэту тэму ані слова. (97-99 старонкі п.п.)
Нават калі зьяўляемся дасьведчанымі практыкуючымі, абмяжоўвае нас цела і яго карма. (104 старонка п.п.)
Шэсьць сьветаў
Наша існаваньне не зьяўляецца адзінай кармічнай візіяй. Будыйскія навукі гавораць аб шасьці сьферах альбо сьветах: багоў, паўбагоў, людзей, жывёлаў, галодных духаў і пякельных істотаў. Кожны зь іх ёсьць вынікам адной з шасьці галоўных негатыўных эмоцыяў: пыхі, зайздрасьці, жаданьня, глупства, хцівасьці і гневу.
Ці гэтыя сьветы сапраўды існуюць зьнешне? Па сутнасьці, могуць яны існаваць паза абсягам заўважаньня нашага кармічнага бачаньня. Ніколі не забывайма, што бачым толькі тое, што дазваляе нам убачыць наша кармічная візія, і нічога больш. (110 старонка п.п.)
Брамы ўспрыманьня
Як ужо гаварыў, наш спосаб бачаньня сьвету ўзалежнены ад кармічнай візіі. Традыцыйна ілюструецца тое наступным прыкладам: Шэсьць істотаў, якія належаць да розных сьфераў сустракаюцца над берагам ракі. Людзі бачаць у ёй ваду, субстанцыю, якая служыць ім да мыцьця і гашэньня прагі. Для жывёлаў такіх як рыбы вада зьяўляецца домам, для багоў - нектарам раскошы, для паўбагоў - зброяй, для галодных духаў - ропай і гніючай крывёй, а для пякельных істотаў - плыннай лавай. Вада ўвесь час такая самая, аднак розныя істоты бачаць яе ў абсалютна адрозны спосаб.
Гэтая рознароднасьць указвае, што ўсе кармічныя візіі ёсьць ілюзіяй - калі ж адну і тую субстанцыю можна разглядаць столькімі спосабамі, то ці можа яна мець адну, сапраўдную, прыроджаную "тоеснасьць"? Гэты прыклад указвае таксама, што для адных гэты сьвет можа быць раем, а для іншых пеклам. (112 старонка п.п.)
Сумневы на сьцежцы
Выглядае на тое, што даўно, даўно таму надзвычайны майстар мог удзяліць навукаў надзвычайнаму вучню, а той мог дасягнуць вызваленьня. Дудзём Рынпочэ часта апавядаў гісторыю аб пэўным індыйскім разбойніку, які пасьля зьдзяйсьненьня нязьлічаных злачынстваў усьвядоміў раптам абсяг цярпеньняў, які стварыў іншым. Шукаючы спосабу адпакутаваць за тое, што зрабіў, патрапіў да слаўнага майстра.
- Я грэшнік - сказаў. - Перажываю сапраўдныя пакуты. Як з гэтым справіцца? Што маю зрабіць?
Майстар адарыў бандыта ўважным позіркам і запытаўся, што ён умее.
- Нічога - адказаў разбойнік.
- Нічога? -гаркнуў майстар. - Мусіш быць у нечым добры!
Разбойнік хвілю маўчаў, а пасьля сказаў:
- Па праўдзе, маю адзін талент. Выбітна ўмею красьці.
- Добра! - захіхатаў майстар. - Патрэбна табе менавіта гэта майстэрства! Ідзі ў адасобленае месца, абрабуй свае глузды, скрадзі зь неба ўсе планеты і зоры і растапі іх у бруху пусткі, усёабдымнай прасторы істоты розуму.
Па дваццаці адным дні бандыт урэчаісьніў прыроду розуму і заслынуў потым як адзін з найбольшых сьвятых Індыі.
Таму ў даўных часах былі незвычайныя настаўнікі і вучні, шчырыя і просталінейныя як той разбойнік, якому ўдалося практыкаваць зь непахісным адданьнем адну навуку і дасягнуць вызваленьне. (119 старонка п.п.)
Слынная тыбецкая прымаўка гаворыць: "Не прымай зразуменьня за зьдзяйсьненьне (зрэалізаваньне, урэчаісьненьне), ані зьдзяйсьненьня за вызваленьне."
Кожны, хто моцна стаіць на зямлі, разумее, што найвялікшыя дасягненьні патрабуюць найбольшай цярплівасьці і найдаўжэйшага часу. (122 старонка п.п.)
Будысты вырашаюць, ці настаўнік ёсьць праўдзівы, правяраючы, ці яго ўказаньні згодныя з навукамі Буды. (...) Буда гаворыць таму аб "чатырох рэчах, на якіх належыць пакладацца":
Пакладайся на павучэньнях настаўніка, а не на яго асабістасьці;
Пакладайся на значэньні [навукаў], а не на словах;
Пакладайся на значэньні праўдзівым, а не на павярхоўным;
Пакладайся на розуме мудрасьці, а не на розуме звычайным, ацэньваючым. (126 старонка п.п.)
Майстар
Буда гаворыць у адной з тантраў: "Сярод усіх будаў, якія некалі дасягнулі асьвятленьня, няма нават аднаго, які б здабыў яго, не пакладаючыся на майстры. Ніводны з тысячы будаў, якія зьявяцца ў гэтым эоне, не дасягне асьвятленьня без пакладаньня на майстры." (128 старонка п.п.)
Алхімія адданьня
Буда сказаў таму, што кожны з будаў мусіў палягаць на майстры. Сказаў таксама: "Толькі праз адданьне, праз само адданьне, урэчаісьніце канчатковую праўду." (130 старонка п.п.)
(...) Ніхто ня ведаў, што практыкуе. Быў, як гэта называем у Тыбеце, сапраўдным "укрытым ёгінам". Гаварылася, што перад сьмерцю часта хадзіў у горы і проста сядзеў - малая постаць на фоне неба - углядаючыся ў прастору. Складаў уласныя песьні і тэксты, якія сьпяваў замест тых традыцыйных. Ніхто ня меў паняцьця, што робіць. А пасьля захварэў, у любым выпадку ўсе так думалі, вось толькі рабіў уражаньне ўсё больш шчасьлівага. Калі яго стан пагоршыўся, сям'я паклікала майстроў і лекараў. Сын маліў яго, каб прыпомніў сабе навукі, якія некалі чуў, але ён усьміхнуўся і сказаў:
- Усе ўжо забыў. А і так няма аб чым памятаць. Усё ёсьць ілюзіяй, але я перакананы, што будзе добра.
Адразу перад сьмерцю - меў тады семдзесят адзін год - сказаў:
- Прашу толькі аб адным. Калі памру, на працягу тыдня не датыкайце майго цела.
Калі памёр, кроўныя прыкрылі цела і папрасілі мніхаў і ламаў аб практыкаваньні ў інтэнцыі памерлага. Цела было памешчана ў малой хаце. Хаця Санам Намг'ял быў высокім мужчынам, усе зьдзівіліся, што яго труп вельмі лёгкі, быццам змалеў. Вакол дома пачалі зьяўляцца незвычайныя вясёлкі. Калі шостага дня зазірнута да хаты, было сьцьверджана, што цела зрабілася яшчэ меньшым. Ранкам восьмага дня, згодна з дамоўленасьцю, за целам прыйшлі далакопы. Калі паднесьлі пледы, знайшлі пад імі толькі валасы і пазногці. (159 старонка п.п.)
Частка II
Паміраньне
Паміраньне
11. Сардэчныя парады для тых, хто дапамагае паміраючым
Панад шасьцідзесяцігадовая Эмілі памірала ў хосьпісе на рака грудзі. Штодня адведвала яе дачка; выглядала на тое, што абедзьве жанчыны з сабою вельмі шчасьлівыя. Але амаль пасьля кожнага візіту Эмілі пазьбягала людзей і плакала. Неўзабаве стала ясна, што выклікала тое паводзінка дачкі, якая не хацела згадзіцца зь непазьбежнасьцю сьмерці маткі. Праз увесь час маліла яе, каб "думала пазітыўна", у надзеі што вылячыць тое рака. Выракла тое Эмілі на заставаньне сам на сам з найглыбейшымі страхамі, панікай і жалем. Ня мела нікога, з кім магла б тым падзяліцца, нікога, з кім магла б аб тым паразмаўляць, нікога, хто мог бы дапамагчы ёй зразумець сканчэньне жыцьця і знайсьці гаючае значэньне сьмерці. (162 старонка п.п.)
Часамі можа зьявіцца ў вас спакуса правеньня казаньняў паміраючаму альбо навязваньня яму ўласных духоўных рэцэптаў. Мусіце яе адперці, асабліва калі падазраеце, што не таго хоча і чакае ад вас паміраючы! Ніхто ня хоча быць "збавяны" чужымі поглядамі.
Не чакайце асабліва многага, не спадзявайцеся, што ваша дапамога прынясе нейкія цудоўныя вынікі, што "збавіць" паміраючага. Такая пастава прынясе вам адно толькі расчараваньне. Людзі паміраюць так, як жылі - зьяўляюцца сабой. (163 старонка п.п.)
Калі людзі пытаюць мяне, як дазволіць найбліжэйшай асобе на сьмерць, прашу, каб выабразілі сабе, што стаяць пры ложку паміраючага і гавораць да яго з найглыбейшай, праўдзівай чульлівасьцю: "Я з табой і люблю цябе. Паміраеш, гэта натуральна - усе паміраюць. Хацела б, каб мог застацца са мной, але не хачу, каб далей цярпеў. Мы перажылі з сабой так многа, ніколі гэтага не забуду. Калі ласка, пагадзіся з тым, што мусіць наступіць. Можаш памерці. Ты не адзін. Ніколі. Маеш усю маю любоў."
Мая вучаніца, якая працуе ў хосьпісе, распавяла мне аб пэўнай старушцы. Магі, якую адведала, калі яе паміраючы муж запаў у сьпячку. Магі была прыгнечанай. Ніколі не сказала мужу, як моцна яго кахае ані не разьвіталася зь ім. Цяпер адчувала, што ўжо на тое запозна. Працаўніца хосьпіса сказала ёй, што муж, хаця выглядае непрытомным, можа яе чуць. Паколькі чытала, што многа непрытомных асобаў зьяўляюцца цалкам сьвядомыя таго, што вакол іх адбываецца. Таму заахвочвала старушку сказаць мужу ўсё, што не было сказана раней. Магі паслухала - падышла да ложка мужа і пачала яму расказваць аб цудоўных хвілях, якія супольна перажылі, аб сваёй любові і аб тым, як вельмі будзе яго ёй бракаваць. На канец разьвіталася зь ім і сказала: "Цяжка мне жыць безь цябе, але не магу глядзець на твае пакуты. Ведай, што можаш адысьці." Калі скончыла гаварыць, яе муж глыбока выдыхнуў і памёр.
Уявіце сабе, што стаіце на палубе вырушаючага ў рэйс трансатлантыка. На беразе стаяць вашыя прыяцелі і найбліжэйшыя. Ня маеце выбару, судзіна ўжо плыве. Якога разьвітаньня б чакалі? Што дапамагло б вам найболей у падарожжы? (171 старонка п.п.)
Да спакойнай сьмерці
Калі азіраюся назад і думаю аб сьмерцях, якія бачыў у Тыбеце, ударае мяне спакой і гармонія, якія іх атачалі. На жаль, на Захадзе атачэньня такога найчасьцей няма (...) (172 старонка п.п.)
Калі ўсялякае зло,
Страхі і цярпеньні гэтага сьвету
Вырастаюць з чапляньня да ўласнага я,
Навошта ж мне гэты вялікі дэман? (175 старонка п.п.)
У Тыбеце я чуў мноства незвычайных апавяданьняў аб людзях, якія, даведаўшыся, што паміраюць, раздавалі ўвесь свой дабытак і йшлі на могілкі, каб там даканаць жывота. Практыкавалі браньне на сябе цярпеньняў іншых. Дзівосна: замест памерці, вярталіся дадому. Вылечаныя. (176 старонка п.п.)
Дай іншым усе перамогі і прыбыткі,
Вазьмі на сябе ўсе беды і няўдачы. (179 старонка п.п.)
"Урэшце - гаворыць Далайлама - усе людзі такія самыя: збудаваныя зь цела, крыві і касьцей. Усе прагнем шчасьця і ўсе хочам пазьбягаць цярпеньня. Таму маем роўнае права на шчасьце. Што ж, не застаецца нам нічога іншага, як зразумець, што сапраўды зьяўляемся аднакімі." (181 старонка п.п.)
Каб тыя, у якіх не нарадзілася яшчэ каштоўная Бодхічыта [прагненьне вызваленьня ўсіх істотаў ад цярпеньня]
Змаглі яе разьвіць.
Каб тыя, у якіх ужо нарадзілася,
Не дазволілі ёй паслабіцца і разьвівалі яе ўсё больш. (185 старонка п.п.)
Адчувальныя істоты ёсьць нязьлічаныя як прастора.
Каб кожная зь іх бязь цяжкасьці ўрэчаісьніла натуру свайго розуму.
Каб усе істоты з шасьці сьветаў - зь якіх кожная была мне некалі маткай і бацькам
Дасягнулі падставу першаснай дасканаласьці. (188 старонка п.п.)
Кожны, хто хоча хутка забясьпечыць ахову
Сабе і іншым,
Павінен практыкаваць гэту сьвятую таямніцу:
Абмен сябе на іншых. (191 старонка п.п.)
У Тыбеце натуральнай рэакцыяй на сьмерць была малітва і духоўная дапамога; для большасьці людзей Захаду адзінай духоўнай павіннасьцю ёсьць прыняцьце ўдзелу ў пахаваньні. (192 старонка п.п.)
Чалавеку, які б запытаўся ў мяне: "Ці думаеш, што Бог мне выбачыць грахі?", адказаў бы: "Выбачаньне ёсьць натурай, істотай Бога, а таму Бог табе ўжо выбачыў, паколькі Бог ёсьць выбачэньнем. Бо "блукаць ёсьць рэччу людскай, выбачаць - боскай". Але ці ты сабе дараваў? Вось сапраўднае пытаньне. Прычынай тваіх цярпеньняў ёсьць адчуваньне, што не было табе даравана. Але гэта пачуцьце ёсьць толькі ў тваім сэрцы і розуме. Ты мусіў пэўна чытаць, што асобы, якія перажылі клінічную сьмерць, апісваюць залацістую, сьвятлістую істоту, якая ўсё выбачае. Бог табе выбачыць. Ці памятаеш прыповесьці аб марнатраўным сыне? Дапамажы сабе знайсьці выбачэньне: узгадай усе добрыя рэчы, якія зрабіў у жыцьці, выбач усім, хто задаў табе некалі боль, і папрасі аб прабачэньні тых, каго пакрыўдзіў." (195 старонка п.п.)
Каб стаў аховай для тых, хто патрабуе апекі,
Правадніком для вандроўнікаў,
Лодзьдзю, мостам і сьцежкай для тых,
Хто прагне перабрацца на другі бераг.
Каб бязь сьледу зьнік
Боль кожнай жывой істоты.
Каб быў лекарам і лякарствам для ўсіх хворых,
Пакуль ня вылячацца.
Як прастора, як Зямля,
Каб стаў падпорай,
Падтрымліваючай жыцьцё
Усіх стварэньняў.
І пакуль урэшце ня вызваляцца ад болю,
Каб быў крыніцай жыцьця
Для ўсіх істотаў розных сьветаў,
Што расьцягнуліся аж па край прасторы. (203 старонка п.п.)
Вызвалі сябе ад прывязаньня і нежаданьня. Няхай твой розум будзе чысты. Злучы яго з Будам.
Будыйскую паставу да хвілі сьмерці найлепей хіба перадаюць наступныя радкі Падмасамбхавы, заключаныя ў Тыбецкай кнізе памерлых:
Зараз, калі пачынаецца для мяне барда паміраньня,
Адкіну чапляньне, тугу і прывязаньне,
Увайду безь няўважнасьці ў чыстую сьвядомасьць навукаў
І ўкіну сьвядомасьць у прастору ня зроджанай Рыгпы:
Пакіну гэтае цела складзенае зь мяса і крыві,
Ведаючы, што зьяўляецца яно мінаючай ілюзіяй.
У сьмерці лічацца дзьве рэчы: тое, што мы зрабілі ў жыцьці, і стан нашага розуму. Нават калі награмадзілі мноства негатыўнай кармы, праўдзівая перамена сэрца ў хвілі сьмерці можа вырашыць аб нашай будучыні і зьмяніць карму, паколькі сьмерць стварае вялікі шанец ачышчэньня. (204 старонка п.п.)
(...) Тым ня меньш за месяц перад сьмерцю адбылася ў ёй глыбокая, узрушаючая зьмена. Гэтая ўпартая, заўсёды нечым занятая жанчына, раптам з абсалютным спакоем і бязклопатнасьцю адкінула ўсё, чым займалася. Мы мелі ўражаньне, што ўвесь час знаходзіцца ў стане медытацыі; пастаянна нашэптвала ўлюбёныя фрагменты навукаў Лангчэнпы, сьвятога і вялікага майстра Дзогчэн. Нягледзячы на тое, што заўсёды любіла есьці мяса, перад сьмерцю не хацела нават на яго глядзець. (206 старонка п.п.)
(...) Памятаю, што меў пса, які ўсюды зь ім хадзіў. Ёгін трактаваў яго як чалавека: еў зь ім з адной міскі, спаў побач і размаўляў як з найлепшым сябрам.
Людзі не ўспрымалі гэтага чалавека сур'ёзна, некаторыя называлі яго "шалёным ёгінам", але многія ламы выражаліся аб ім з найвышэйшым шацункам і гаварылі, што не належыць зь яго кпіць. У маім доме яму заўсёды аказваўся шацунак; дзядуля часта запрашаў яго да хаты, у якой стаяў афярнік, і частаваў гарбатай і хлебам. Згодна з тыбецкім звычаем, ніколі не прыходзіцца ў адведкі з пустымі рукамі. Пэўнага дня гэты ёгін, п'ючы гарбату, сарваўся раптам зь месца і сказаў:
- Ох, выбачаюся, зусім забыў... вось мой падарунак. Паднёс хлеб і белы шаль, якія хвіліну таму афяраваў яму мой дзядуля, і ўручыў так, быццам прынёс іх у дары.
Часта спаў пад голым небам. Памёр блізу кляштора Дзогчэн - пасярод вуліцы, абаперты на купе сьмецьця і свайго пса. На дзіва для дзесяткаў цікаўскіх вакол яго цела зьявілася куля асьляпляльнага, вясёлкавага сьвятла.
Тэксты гавораць, што "сярэдне практыкуючыя са звычайнымі здольнасьцямі паміраюць як дзікія зьвяры, на засьнежыных гарах, у пячэрах і бязьлюдных далінах". Могуць самі аб сабе задбаць - воляць паміраць спакойна, самотна, з далю ад галасьлівых кроўных і сяброў, якія маглі б іх пазбавіць засяроджанасьці. (210 старонка п.п.)
(...) Іншая практыка [доўгага жыцьця] палягае на ратаваньні жывёлаў, якіх вядуць на бойню. (...) Абапіраецца тое на простай "кармічнай" логіцы: паколькі адбіраньне жыцьця і крыўджаньне іншых скарачае жыцьцё - то даваньне жыцьця мусіць яго прадаўжаць. (222 старонка)
Частка III
Сьмерць і Адраджэньне
Сьмерць і Адраджэньне
(...) Усе адчыты былі значна ніжэй за норму, таму я зрабіў яму ін'екцыю, каб мог перад сьмерцю яшчэ нешта сказаць. Выйшаў з пакою, калі размаўляў са сваімі тульку і ўпэўніваў іх, што сёньня не памрэ. Калі вярнуўся празь пяць хвілінаў, ён сядзеў з шырока расплюшчанымі вачыма. Сказаў вельмі выразна:
- Вітанкі, як маесься?
Паўгадзіны пазьней усе адчыты былі ўжо ў норме, а ён сядзеў на ложку, размаўляў і сьмяяўся. З пункту гледжаньня медыцыны, гэта ніяк немагчыма.
Медсёстры былі бледныя як сьцяна. Адна зь іх закасіла рукаў, каб паказаць мне, што атрымала гусіную скурку. Сёстры заўважылі таксама пазьней, што цела Кармапы не выказвае ніводных азнакаў rigor mortis ані раскладу. Заставалася такім, якое было ў хвілю па сьмерці. Па пэўным часе аказалася, што ў ваколіцы сэрца цела надаль цёплае.
Прыйшоў да пакою трыццаць шэсьць гадзінаў пасьля сьмерці Яго Сьвятасьці. Аколіца сэрца была цяплейшай за цэлае цела. Медыцына ня можа патлумачыць гэтай зьявы.
Некаторыя майстры паміраюць, седзячы ў медытацыі, а іх цела застаецца выпрамленым. (240-241 старонкі п.п.)
Ментальнае цела
Ментальнае цела з барда станаўленьня мае мноства асаблівых уласьцівасьцяў. Мае ўсе адчуваньні, незвычайную лёгкасьць, яснасьць і мабільнасьць. Яго сьвядомасьць ёсьць сямікроць чысьцейшаю чым пры жыцьці. Мае таксама элементарную здольнасьць яснабачаньня, якая аднак застаецца паза сьвядомым кантролем, што дазваляе "чытаньне" ў думках іншых істотаў.
Спачатку яго форма нагадвае цела зь мінулага жыцьця - толькі што ідэальна здаровае і ў квеце веку. Нават калі былі хворыя ці пакалечаныя, у барда станаўленьня будзеце мець дасканалае ментальнае цела. Адзін са старых тэкстаў Дзогчэн гаворыць, што ментальнае цела ня большае за цела васьмі-, дзесяцігадовага дзіцёнка.
Моц канцэпцыйнага мысьленьня, называная таксама "кармічным ветрам" выклікае, што ментальнае цела ня можа заставацца на адным месцы нават на хвілю. Ёсьць у няспынным руху. Безь перашкодаў дабіраецца туды, куды хоча: дастаткова толькі падумаць. Паколькі няма ніводных фізічных элементаў, можа праходзіць празь сьцены, горы і г.д.
Ментальнае цела бачыць таксама праз трохмерныя аб'екты. З увагі на брак эсэнцыі бацькі і маткі фізічнага цела, ня бачыць аднак сьвятла сонца ці месяца, толькі бляклае падсьвятленьне прасторы, што адкрываецца непасрэдна перад ім. Бачыць іншых істотаў з барда, аднак застаецца нябачным для жывых - за выключэньнем тых, хто праз практыку медытацыі разьвілі здольнасьць яснабачаньня. (257 старонка п.п.)
Калі мы вельмі прывязаныя да свайго цела, можам кружыць вакол яго альбо старацца ў яго ўвайсьці. Здараецца нават, што ментальнае цела застаецца побач са сваім дабыткам альбо трупам тыднямі альбо нават гадамі. І ўсё яшчэ можа не прыйсьці нам да галавы, што мы мёртвыя. (258 старонка п.п.)
Некаторыя людзі, якія праводзяць дасьледваньні над дасьведчаньнямі клінічнай сьмерці, і асабліва над вяртаючымі падзеямі цэлага жыцьця, аб чым гаворыць большасьць сьведчаньняў, задумваліся, як неўяўляльныя пакуты мусяць перажываць у барда шэфы наркотыкавых картэляў, дыктатары ці гітлераўскія каты. Са сьведчаньня асобаў, якія перажылі клінічную сьмерць, вынікае, што пасьля сьмерці дасьвядчаем усіх цярпеньняў, за якія зьяўляемся - непасрэдна і пасрэдна - адказныя. (259 старонка п.п.)
Цяпер, калі пачынаецца для мяне барда станаўленьня,
Сканцэнтрую розум толькі на адным
І пастараюся выкарыстаць плады добрай кармы.
Замкну браму адраджэньня і паспрабую не адрадзіцца.
Надышоў час, калі патрэбна вытрываласьць і чыстае бачаньне,
Калі трэба адкінуць негатыўныя думкі і медытаваць, думаць аб сваім майстры. (265 старонка п.п.)
Некалькі прыяцеляў з Захаду, якія былі нядаўна ў Тыбеце, расказалі мне наступную гісторыю. Бачылі, як кітайскі грузавік зьбіў Тыбетца, які ішоў збоччам дарогі, забіваючы яго на месцы. Праходзячы мніх падбег да ляжачага на зямлі цела, нахіліўся і пачаў нешта шаптаць да вуха забітага. Раптам, на дзіва для групкі турыстаў, памерлы вярнуўся да жыцьця. Мніх сеў і пачаў практыкаваць "перанясеньне сьвядомасьці", спакойна праводзячы яго праз працэс паміраньня. Што здарылася? Мніх мусіў ведаць, што выпадак і сьмерць выклікалі глыбокі шок памерлага, таму зарэагаваў адразу: спачатку вызваліў розум памерлага ад роспачы і болю, а пасьля, праз фола, перанёс яго сьвядомасьць да чыстай краіны буды альбо правёў да добрага адраджэньня. Гэты мніх падаваўся людзям з Захаду абсалютна звычайным чалавекам, гэта гісторыя сьведчыць аднак аб тым, што мусіў быць практыкуючым з праўдзівай моцай.
Іншым метадам дапамаганьня памерлым, нязвыкла папулярным у Тыбеце і Гімалаях, зьяўляецца выкуп жывёлаў, якіх вядуць на бойню і адпусканьне іх на волю. (268-269 старонкі п.п.)
Спампаваць цалкам [attachment=66:tybieckaja-kniha-zyccia-i-pamirannia-sohjal-rynpoce.pdf]
